Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, jak i przepisy kodeksu cywilnego dopuszczają możliwość ubezwłasnowolnienia danej osoby, czyli ograniczenia bądź pozbawienia jej zdolności do czynności prawnych. Należy jednak pamiętać, że instytucja ta ma za zadanie chronić interesy osoby chorej, a nie jej rodziny. Dlatego każdy wniosek jest dokładnie rozpatrywany przez sąd. Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów. W sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu.

W jakich przypadkach sąd przychyli się do wniosku ?

Pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych nastąpi wówczas, gdy dana osoba nie jest w stanie samodzielnie i z pełną świadomością decydować o swoim życiu. Przesłankami do ubezwłasnowolnienia są:

– choroby psychiczne,

– niedorozwój umysłowy,

– albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania.

Należy przy tym zaznaczyć, że to sąd podejmuje decyzje czy dana osoba zostanie ubezwłasnowolniona całkowicie czy jedynie częściowo.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

W takim przypadku mamy do czynienia z całkowitym pozbawieniem osoby zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że osoba nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować oraz decydować o sobie, jak i swoim majątku. Osobie takiej zostaje przydzielony opiekun prawny (chyba, że jest osobą niepełnoletnią i pozostaje pod opieką rodziców). Osoby ubezwłasnowolnione nie mogą dokonywać żadnych czynności prawnych, tzn. zawierać małżeństw oraz umów, sprawować opieki rodzicielskiej, brać udziału w wyborach, samodzielnie decydować o swoim leczeniu, sporządzać testamentu, zarządzać jakimkolwiek majątkiem itp. Tylko ustanowiony opiekun może w ich imieniu podejmować czynności prawne mające jakikolwiek skutek prawny, podlegając przy tym stosownemu nadzorowi sądowemu. Jednakże gdy osoba ubezwłasnowolniona całkowicie zawrze umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. robienie drobnych zakupów), umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

W przypadku osób chorych bądź uzależnionych, które nie kwalifikują się do całkowitego pozbawienia zdolności do czynności prawnych, sąd może orzec ubezwłasnowolnienie częściowe. Decyzja ta podejmowana jest wówczas, gdy istnieją uzasadnione przesłanki, że dana osoba wymaga pomocy w prowadzeniu jej spraw. W przeciwieństwie do ubezwłasnowolnienia całkowitego, to ograniczenie można zastosować wyłącznie wobec osób pełnoletnich. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może natomiast bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia częściowego kuratela ustaje z mocy prawa