Poprzez instytucję separacji małżonkowie, pomiędzy którymi nastąpił zupełny (ale nie trwały – jak w przypadku rozwodu) rozkład pożycia małżeńskiego, a którzy nie chcą rozwodu na przykład z racji wieku, opinii środowiskowej, czy przekonań religijnych, mają możliwość formalnego usankcjonowania stanu rozkładu pożycia małżeńskiego.

Przesłanki pozytywne separacji

Separacja małżonków możliwa jest jeżeli pomiędzy nimi nastąpił zupełny ale nie trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Zupełny rozkład pożycia oznacza zerwanie wszelkich więzi emocjonalnych, fizycznych i gospodarczych łączących małżonków. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie ich zgodnego żądania.

Przesłanki negatywne separacji

Jednakże mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego – tzw. negatywne przesłanki separacji.

Skutki orzeczenia separacji

W konsekwencji orzeczenia separacji powstaje pomiędzy małżonkami przymusowa rozdzielność majątkowa, która otwiera im drogę do podziału majątku wspólnego. 

Spośród innych skutków orzeczenia separacji można wskazać na:

– brak możliwości zawarcia nowego małżeństwa (w tym celu konieczne jest uzyskanie rozwodu),

– ustanowienie obowiązku alimentacyjnego wobec małoletnich dzieci,

– możliwość dochodzenia alimentów od drugiego małżonka,

– ustanie obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, jednakże są oni obowiązani do wzajemnej pomocy, jeżeli wymagają tego względy słuszności,

– ustanie solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez jedną ze stron celem zaspokojenia potrzeb rodziny (np. kredyt gotówkowy),

Ponadto małżonka pozostającego w separacji należy traktować na gruncie prawa spadkowego tak jak małżonka rozwiedzionego. W konsekwencji po orzeczeniu separacji małżonkowie nie dziedziczą po sobie z ustawy.