Polskie prawo karne przewiduje prawo do odmowy składania wyjaśnień lub zeznań. Nie jest to jednak przywilej bez granic i istnieją konkretne sytuacje, kiedy możesz z niego skorzystać. Żeby dobrze to zrozumieć, należy rozróżnić dwie role procesowe – podejrzanego i świadka. Każda z nich daje inne możliwości i wiąże się z innymi konsekwencjami.

Prawo do odmowy składania zeznań

Wyobraź sobie, że dostajesz wezwanie do sądu, a sprawa dotyczy kogoś z Twojej rodziny – partnera, brata albo rodzica. W takiej sytuacji nie musisz zeznawać. Prawo jasno mówi, że masz prawo odmówić, żeby nie stawać przed trudnym wyborem pomiędzy lojalnością wobec bliskich a obowiązkiem wobec sądu. Masz też inne zabezpieczenie. Jeśli podczas przesłuchania padnie pytanie, na które odpowiedź mogłaby sprowadzić kłopoty na Ciebie albo kogoś z Twojej rodziny, możesz po prostu powiedzieć, że nie odpowiesz. I to też jest całkowicie zgodne z prawem.

Kiedy można odmówić składania wyjaśnień?

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja podejrzanego. Jeśli sam jesteś oskarżany, masz prawo odmówić składania wyjaśnień w całości albo odpowiedzieć tylko na wybrane pytania. Co ważne, nie grożą Ci za to żadne konsekwencje i To Ty decydujesz, czy chcesz mówić, czy milczeć.

W praktyce wielu prawników radzi swoim klientom, żeby na początku nie odpowiadali na pytania, gdyż każde słowo może zostać później przytoczone w sądzie. Lepiej najpierw zobaczyć, jakie dowody ma prokuratura, a dopiero później zdecydować, co i jak powiedzieć. Milczenie w takiej chwili nie oznacza przyznania się do winy, ale rozsądną taktykę obrony. Gdy prokurator pyta i tworzy się presja łatwo powiedzieć coś, co zabrzmi niefortunnie i zostanie wykorzystane przeciwko Tobie.

Dlaczego prawo do milczenia jest tak ważne

Prawo do milczenia to realna gwarancja uczciwego procesu. Bez niego każdy podejrzany byłby zmuszony do dostarczania dowodów przeciwko sobie. To także ochrona przed stresem i presją, które mogą sprawić, że powiesz coś pochopnie i później będziesz żałować. Wielu świadków czuje, że muszą mówić, bo inaczej zostaną źle ocenieni. Siedzą naprzeciwko prokuratora i mają wrażenie, że brak odpowiedzi to coś nagannego. A przecież prawo przewiduje sytuacje, w których masz pełne prawo odmówić i nikt nie może Ci tego zarzucić.

Jak wygląda to w praktyce

Wyobraź sobie, że Twój brat został oskarżony o przestępstwo. Wzywają Cię jako świadka. Masz wybór – możesz skorzystać z prawa odmowy i chronić rodzinne więzi. Jeśli natomiast jesteś podejrzanym, masz jeszcze większą swobodę. Możesz całkowicie odmówić składania wyjaśnień i poczekać, aż Twój obrońca dokładnie przeanalizuje sprawę. To bardzo rozsądne podejście, bo chroni Cię przed pochopnymi słowami.